HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG

Tiêu đề: HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG Tue Jun 21, 2011 12:13 am

- Các chất dinh dưỡng có thể được hấp thụ theo 2 cơ chế: thụ động hoặc chủ động. Để hấp thụ được trước hết thức ăn phải được phân giải thành các chất đơn giản:
+ Protein phân giải thành các axit amin. 1 số protein chưa phân giải vẫn có thể hấp thụ được, nhưng có thể gây dị ứng.
+ Gluxit được hấp thụ dưới dạng các đường đơn và 1 phần là các đường đôi.
+ Lipit được hấp thụ dưới dạng glyxerol và các axit béo, sau khi hấp thụ lipit được tái tổng hợp thành lipit. Khoảng 30% lipit được vận chuyển trong máu, còn lại 70% vào mạch bạch huyết.
+ Vitamin hầu như hấp thụ được mà không cần một biến đổi hoá học nào. Tuy nhiên 1 số trường hợp như vitamin B12 phải hấp thụ kèm các yếu tố nội…
+ Các muối khoáng được hấp thụ dưới dạng các ion. Các ion hoá trị I hấp thụ nhanh hơn các ion hoá trị II. Ion Mg2+ liều cao sẽ ứ lại ở ruột làm tăng sự hút nước vào ruột làm căng ruột, do đó làm tăng nhu động, gây ỉa chảy. Vì thế MgCO3 được dùng làm thuốc tẩy ruột chống táo bón.
+ Nước được hấp thụ tích cực ở ruột già.

Tiêu đề: SỰ HẤP THU THỨC ĂN Wed Jun 22, 2011 10:55 pm

1. Các con đường hấp thu thức ăn

Sau khi thức ăn được biến đổi thành các chất dễ hấp thu, sẽ được hấp thụ theo 2 con đường: đường mạch máu và đường mạch bạch huyết, trong đó đường mạch máu là chủ yếu.

Quá trình hấp thu được diễn ra ở tất cả các đoạn ống tiêu hóa, nhưng chủ yếu là ở ruột non theo cơ chế thụ động như khuếch tán, thẩm thấu, hút tĩnh điện ...) và cơ chế chủ động thông qua chất mang, tiêu tốn năng lượng và có sự tham gia của enzym, có hệ AMP, GMP hoạt hóa enzym.

+ Hấp thu ở miệng và thực quản

Niêm mạc miệng có thể hấp thụ được một số chất như moocphin, nicotin, rượu, nitroglyxerin (thuốc đau ngực).

+ Hấp thu ở dạ dày (bao tử)

Dạ dày có thể hấp thu nước và một số chất hòa tan trong nước như đường glucoza, muối ăn, iot, brom, rượu…nhưng không hấp thu được axit amin và các sản phẩm của lipit.

Dạ dày hấp thu nước rất ít, nhưng lại có khả năng hấp thu mạnh mẽ các chất độc, nên nhiều chất độc vào đến dạ dày đã có thể gây ngộ độc.

+ Hấp thu ở ruột non (tiểu tràng)

Sự hấp thu chất dinh dưỡng chủ yếu diễn ra ở ruột non, vì ruột non là phần dài nhất của ống tiêu hóa và có cấu tạo đặc biệt, thích nghi với chức phận tiêu hóa và hấp thu các chất dinh dưỡng vào máu. Ở ruột non thức ăn được tiêu hóa thành chất đơn giản là các axit amin, glucoza, glyxerin, axit béo, muối khoáng và các vitamin là những chất có thể hấp thu dễ dàng.

+ Hấp thu ở ruột già (đại tràng)

Khi thức ăn xuống đến ruột thì phần lớn các chất dinh dưỡng đã được hấp thu hết ở ruột non. Song ở ruột già nhất là đoạn đầu có khả năng hấp thu nước qua cơ chế chủ động với số lượng không hạn chế. Vì vậy, các chất bã bị cô đặc để tạo thành phân rồi được thải ra ngoài. Ngoài ra ruột già cũng có thể hấp thụ các chất còn sót lại mà ruột chưa hấp thụ hết như glucoza, axit amin và các vitamin. Một số chất như thuốc ngủ, thuốc kháng sinh…cũng có thể hấp thu qua ruột già nên có thể đưa thuốc qua hậu môn để trị một số bệnh.

Trong trường hợp bị nhiễm độc thức ăn, nhu động ruột tăng lên, đẩy nhanh các chất bã cùng chất độc, nước chưa kịp hấp thu, làm phân loãng nát, gây hiện tượng tiêu chảy. Ngược lại khi chất bã lưu lại qiú lâu trong ruột già thì phân sẽ quá khô đặc, gây hiện tượng táo bón.

2. Cơ chế hấp thu thức ăn

Các chất dinh dưỡng trong cơ thể được hấp thu theo hai cơ chế chính : cơ chế thụ động và cơ chế chủ động.

a/ Hấp thu thụ động

Chất dinh dưỡng được hấp thu từ xoang tiêu hóa vào máu và bạch huyết theo các quy luật lý hoá thông thường như:

- Cơ chế khuyếch tán: Các chất được khuếch tán từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp cho đến khi nồng độ hai bên cân bằng. Theo quy luật này, các phân tử của các chất dinh dưỡng ở trong ruột có nồng độ sẽ được khuếch tán qua thành mao mạch vào máu.

- Cơ chế thẩm thấu: Nước sẽ đi từ dung dịch có áp suất thẩm thấu thấp sang dung dịch có áp suất thẩm thấu cao hơn. Áp suất thẩm thấu trong ruột non thấp hơn trong máu nên nước từ ruột non vào máu. Khi nước được hấp thu thì các chất hòa tan trong nước cũng được hấp thu theo.

- Cơ chế lọc qua: Nếu áp lực dung dịch chất dinh dưỡng trong ruột non bằng 8 -10 mmHg sẽ thúc đẩy quá trình hấp thụ. Nhưng khi áp lực tăng lên đến 80-100mmHg sẽ ép vào mao mạch trong nhung mao và làm giảm hoặc ngừng quá trình hấp thu. Do áp lực thủy tĩnh trong ruột non không cao quá 3 - 5 mmHg, nên cơ chế này ít ảnh hưởng đến sự hấp thụ thức ăn.

b/. Hấp thu chủ động (tích cực)

Đây là cơ chế hấp thu quan trọng nhất. Những chất cần thiết cho cơ thể được lựa chọn để hấp thu. Theo cơ chế này, các chất dinh dưỡng có thể được vận chuyển ngược chiều gradien nồng độ, áp suất, điện thế. Quá trình vận chuyển tích cực đòi hỏi phải có chất vận chuyển, tiêu tốn năng lượng (ATP) và có sự tham gia của các enzim, ATP vòng (cylic adenosine monophotphat) và GMP vòng (cyclic guanosine monophotphat). Các chất được hấp thu theo cơ chế vận chuyển tích cực thường là các ion Na+, K+, Ca2+, Cl -, H+, sắt, iot, một số loại đường và axit amin.

Một phần nhỏ chất dinh dưỡng có thể được hấp thu nhờ cơ chế ẩm bào.

Cơ chế hấp thu chủ động gồm ba giai đoạn:

+ Cơ chất hấp thu (S) tập trung lên mặt ngoài màng tế bào được gắn với thụ quan (R) của chất vận chuyển (C) (carier Coenzim), tạo thành phức chất S - C.

+ Phức chất S - C được kích hoạt bởi năng lượng từ ATP và được vận chuyển vào trong tế bào theo các vi kênh trong mạng lưới nội chất.

+ Trong tế bào, hệ thống enzim sẽ tách cơ chất (S) khỏi chất vận chuyển (C), chất vận chuyển quay ra màng tế bào, tiếp tục vận chuyển chất mới, còn cơ chất hấp thu xuyên qua màng tế bào vào mao mạch máu và mao mạch bạch huyết.

Hệ AMP vòng và GMP vòng thì tham gia quá trình hoạt hoá enzim giúp cho quá trình vận chuyển qua màng tế bào.

3. Sự hấp thu các chất

- Sự hấp thu protein: Protein được hấp thu chủ yếu dưới dạng các axit amin thông qua cơ chế hấp thu chủ động. Các axit amin được hấp thu qua các nhung mao, vào máu và theo tĩnh mạch cửa gan vào gan.

Trẻ sơ sinh có khả năng hấp thụ một số protein đặc biệt là globulin chưa được phân giải theo cơ chế ẩm bào. Do đó trẻ có thể hấp thụ được phần lớn protein của sữa mẹ, trong đó có các kháng thể, tạo ra miễn dịch thụ động cho cơ thể trẻ.

- Sự hấp thu lipit: Lipit được hấp thụ dưới dạng các axit béo, monoglyxerit, glyxerol và sterol tự do, nhưng chủ yếu dưới dạng glyxerin và axit béo. Hai chất này được hấp thu vào máu qua quá trình thẩm thấu. Tại đây, chúng được tái tổng hợp trở lại thành lipit. Từ đó các lipit được tạo thành và được hấp thu vào bạch huyết là chủ yếu.

Các glyxerol hòa tan trong nước được hấp thụ theo cơ chế khuếch tán. Các axit béo, monoglyxerit được vận chuyển tích cực vào bào tương của tế bào niêm mạc ruột, chúng được tái tổng hợp thành triglyxerit khuếch tán qua niêm mạc ruột để vào mao mạch bạch huyết rồi vào tĩnh mạch dưới đòn và đổ về tim. Một số axit béo có kích thước nhỏ dưới 10 cacbon, có thể được vận chuyển dưới dạng tự do, theo tĩnh mạch cửa về gan. Các sterol như colesterrol, ergosterol, được hấp thụ dưới dạng tự do, Khi tách khỏi tế bào niêm mạc ruột, nó theo đường bạch huyết vào máu. Một số ít triglyxerit và photpholipit có thể hấp thụ bằng cơ chế ẩm bào.

- Sự hấp thu gluxit: Gluxit được hấp thu vào cơ thể theo cơ chế chủ động, dưới dạng monosaccarit, chủ yếu là glucoza và một phần rất nhỏ dưới dạng disaccarit. Các monosaccarit được hấp thụ theo cơ chế vận chuyển tích cực. Glucoza được vận chuyển tích cực cùng với ion Na⁺ từ trong ruột vào các tế bào niêm mạc nhờ các vật tải protein đặc hiệu. Protein này có 2 vị trí gắn, một gắn ion Na⁺, một gắn với glucoza. Khi cả glucoza và Na⁺ được gắn vào protein này thì mới được vận chuyển vào bên trong tế bào. Khi nồng đọ glucoza trong tế bào tăng cao, chúng sẽ được khuếch tán vào máu.

- Sự hấp thu vitamin: Hầu hết các vitamin được hấp thu chủ động ở các tế bào niêm mạc ruột mà không cần sự biến đổi hoá học nào. riêng vitamin B12 đựơc hấp thụ ở hồi tràng theo cơ chế ẩm bào. Các vitamin tan trong nước đựơc hấp thụ nhanh. Các vitamin tan trong dầu được hấp thụ chậm hơn và phụ thuộc vào sự hấp thu lipit

- Sự hấp thu nước và muối khoáng : Nước được hấp thu bằng cơ thể chủ động ở ruột già, còn ở ruột non nước được hấp thu theo cơ chế bị động theo các chất hoà tan.

Các muối khoáng nói chung được hấp thu dưới dạng các ion thông qua cơ chế khuếch tán và vận chuyển tích cực. Các ion có hóa trị 2 hấp thụ chậm hơn các ion hóa trị 1. Các ion âm hấp thụ chậm hơn các ion dương. Cơ chế hấp thụ một số chất vô cơ như sau:

+ Natri và Clo được hấp thụ chủ yếu ở tá tràng và hỗng tràng. Ở màng đáy bên của tế bào niêm mạc ruột, nhờ nguồn năng lượng ATP, bơm Na⁺, K⁺ bơm Na⁺ từ tế bào ra dịch kẽ, làm cho nồng độ Na⁺ ở bên trong tế bào giảm rất thấp. Do đó, các ion Na⁺ từ trong ruột khuếch tán vào tế bào niêm mạc. Từ tế bào niêm mạc, các ion Na⁺ lại được bơm ra dịch kẽ. Để trung hòa điện tích, Cl ^- cũng được hấp thụ cùng với ion Na+. Khi nồng độ Na⁺ và Cl ^- trong dịch kẽ tăng lên làm xuất hiện áp suất thẩm thấu để kéo nước từ ruột vào dịch kẽ. Sau đó, Na⁺ và C l ^- khuếch tán vào các mạch máu trong nhung mao.

+ HCO₃^- được hấp thu ở tá tràng và hỗng tràng gián tiếp. Khi Na+ được hấp thu, các ion H+ được tiết vào trong ruột. Tại đó, ion H⁺ kết hợp với HCO₃^-, tạo thành H₂CO₃, H₂CO₃ tiếp tục phân ly thành H₂O và CO₂. H₂O ở lại trong ruột, còn CO₂ được hấp thụ vào máu rồi về phổi để thải ra ngoài.

+ Ion Ca2+ được hấp thụ tích cực ở tá tràng theo nhu cầu của cơ thể. Sự hấp thụ ion Ca₂⁺ phụ thuộc vào parahoocmon và vitamin. Ion Fe²⁺, K⁺, Mg²⁺, HPO₄ ^-… cũng được hấp thụ tích cực qua niêm mạc ruột.

Như vậy, hầu hết các sản phẩm phân giải protein, lipit, gluxit, muối khoáng và vitamin B, C tan trong nước cùng 30% axit béo (những axit có dưới 12C) được hấp thu theo đường máu , qua tĩnh mạch cửa vào gan. Sau khi chịu một quá trình tổng hợp, lọc thải, khử độc ở gan, các chất dinh dưỡng đi ra theo tĩnh mạch trên gan để vào tĩnh mạch chủ rồi về tâm nhĩ phải để được tim phân phối đi khắp cơ thể. Còn các axit béo, khoảng 70% (là những axit béo mạch dài có trên 12C), toàn bộ những hạt mỡ nhũ tương và các vitamin tan trong dầu, mỡ (như các vitamin A, D, E, K) lại được hấp thu theo đường bạch huyết ngực, về tâm nhĩ phải để hoà nhập vào dòng máu chung.

» THẦN KINH DINH DƯỠNG
» Hệ thần kinh sinh dưỡng 3.36
» Hệ thần kinh sinh dưỡng 3.37
» Gan hỗ trợ trao đổi chất 3.27
» ĐẠI CƯƠNG VỀ TRAO ĐỔI CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG

HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG

HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG

Similar topics

Similar topics